នៅក្នុងពេលថ្មីៗនេះមានការលើកឡើងថាវប្បធម៌ អារ្យធម៌ថៃបានឈានទៅដល់កម្រិតកំពូលមួយគួរជាទីមោទនៈដែលមើលទៅគឺជាជនជាតិមួយហាក់ដូចជាមានវ័យចំណាស់ជាងខ្មែរទៅ ទៀត។ ព្រោះវប្បធម៌ និងអារ្យធម៌ប្រហាក់ប្រហែលគ្នាធ្វើឲ្យមាននិន្នាការថាប្រទេសពីរនេះតើវប្បធម៌មួយណាជារបស់អ្នកណា ឬក៏អ្នកណាដកស្រង់ពីអ្នកណាឡើយ។
ប៉ុន្តែបើយោងតាមប្រវត្តិសាស្ត្រពិភពលោកដឹងឮនោះគេដឹងច្បាស់ថាថៃគឺជារដ្ឋដ៏ក្មេងខ្ចីជាងគេ បំផុតក្នុងចំណោមប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍នេះហើយខ្មែរមនគឺជារដ្ឋវ័យចំណាស់ជាងគេក្នុងតំបន់។
យោងតាមឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រអ្នកស្រី ត្រឹង ងា លើកថាខ្មែរបានប្រើភាសាសំស្ក្រឹតតាំងពីបុរាណនាដើមសតវត្សទី១ក្នុងសម័យកាលឥណ្ឌូនីយកម្មមកម្ល៉េះ។ ពោលគឺប្រើភាសាសំស្ក្រឹតមុនរដ្ឋថៃកើត១០សតវត្សឯណោះ។ យោងតាមឯកសារលោក ហ្សកហ្សឺដេស ជនជាតិបារាំងលើកថា ៖ ទោះបីជាវប្បធម៌អារ្យធម៌ថៃ បានឈានដល់កម្រិតមួយគួរជាទីមោទនៈក៏ដោយ ប៉ុន្តែនោះមិនមែនជាលទ្ធផលដែលកើតចេញពីវប្បធម៌សំស្ក្រឹតដោយផ្ទាល់ទេ វាគ្រាន់តែដកស្រង់ចេញពីខ្មែរហើយបូកផ្សំនឹងទេពកោសល្យរបស់ជនជាតិថៃប៉ុណ្ណោះ។
មូលហេតុដែលនាំឲ្យហ៊ាននិយាយដូចច្នេះ គឺសំអាងទៅលើកត្តាពីរដែលបានបញ្ជាក់នៅក្នុងឯកសារប្រជុំសិលាចារឹកស្តីពីប្រទេសសៀមរបស់លោកហ្សកសឺដេស ខ្សែទី១ ទំព័រទី៤៤ ដែលបានបញ្ជាក់ថា វត្តមានរបស់ជនជាតិថៃ នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រឥណ្ឌូចិន ជាព្រឹត្តិការណ៍ថ្មីថ្មោងបំផុត គឺនៅក្រោយដំណើរការឥណ្ឌូរូបនីយកម្មដែលបានចាប់ផ្តើមនៅស.វទី១នៃគ.ស ហើយឥណ្ឌូរូបនីយកម្មនេះ បានកន្លងផុតទៅជិត ១៣ សតវត្សរ៍មកហើយ។
កត្តាទី២ កុលសម្ព័ន្ធថៃដែលកំពុងស្ថាបនាព្រះរាជាណាចក្ររបស់ខ្លួននៅលើអាណាខេត្តនានារបស់ខ្មែរ ដូចជាសុខោទ័យ អយុធ្យា លពបុរី ៘ ក៏ត្រូវស្ថិតក្នុងស្ថានភាពអ្វីៗប្រឆាំងនឹងខ្មែរដែរ។
ដូចនេះនៅក្នុងគោលបំណងសំខាន់នេះ អ្នកដឹកនាំថៃបានខ្ចីព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទពីខ្មែរធ្វើជាមូលដ្ឋានអភិវឌ្ឍន៍ប្រទេសរបស់គេ។ ទន្ទឹមនឹងនេះក្សត្រថៃក៏បានបញ្ជូនប្រតិភូរបស់ខ្លួនទៅចម្លងគម្ពីរធម៌ពីប្រទេសស្រីលង្កាផងដែរ។
យោងតាមឯកសាររបស់លោក ហ្សកសឺដេស ជនជាតិបារាំងក៏បានឆ្លុះបញ្ចាំងឲ្យគេឃើញយ៉ាងច្បាស់ថែមទៀតតាមរយៈសិលាចារឹក ដែលចារឡើងដោយព្រះបាទរាមកំហែងនៅសុខោទ័យ នាឆ្នាំ ១២៩២នៃគ.ស ឬនៅសតវត្សរ៍ទី១៣នៃគ.ស ដោយមានខ្លឹមសារដូចខាងក្រោមនេះ ’ឪពុកខ្ញុំឈ្មោះ ស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ ម្តាយខ្ញុំឈ្មោះ នាងសួង បងប្រុសខ្ញុំឈ្មោះ បាងមឿង។
យើងខ្ញុំទាំងអស់ជាកូន មានចំនួន៥នាក់ កើតចេញពីពោះតែម្តង គឺប្រុសបី ស្រី២ កូនទី១ត្រូវជាបងបង្អស់បានស្លាប់តាំងពីតូច។ នៅពេលខ្ញុំធំដឹងក្តីឡើង អាយុបាន១៩ឆ្នាំ ស្រាប់តែឃុនសាមឆន់ មេមឿងឆូក បាននាំទ័ពមកវាយមឿងតាក។ ឪពុកខ្ញុំក៏បានចេញទៅទប់ទល់នឹងគេពីទិសខាងឆ្វេង។ ដោយសារកងទ័ពរបស់ឃុនសាមឆន់ ដែលមកពីទិសខាងស្តាំមានចំនួនដ៏ច្រើនលើសលប់ ទ័ពរបស់ឪពុកខ្ញុំ ហើយក៏បានប្រយុទ្ធជាមួយឃុនសាមឆន់នៅលើខ្នងដំរី។ (ខ្ញុំបានវាយលុកដំរីរបស់គាត់ដែលមានឈ្មោះថា មាសមឿង ដោយបានទទួលជោគជ័យលើ ឃុនសាមឆន់)។ ដូច្នេះឪពុកខ្ញុំក៏បានតាំងឈ្មោះខ្ញុំថា ព្រះរាមកំហែង ពីព្រោះខ្ញុំបានច្បាំងឈ្នះដំរីរបស់របស់ឃុនសាមឆន់។
នៅពេលដែលឪពុកខ្ញុំនៅរស់ ខ្ញុំបានបម្រើគាត់និងម្តាយខ្ញុំបានយ៉ាងល្អ។ នៅពេលខ្ញុំចាប់បានសត្វព្រៃ ឬត្រីខ្ញុំតែងតែយកទៅជូនឪពុកខ្ញុំ ទោះផ្លែឈើជូរក្តី ផ្អែមក្តីក៏ខ្ញុំយកទៅជូនគាត់ជានិច្ច។ ហើយនៅពេលដែលខ្ញុំទៅវាយភូមិស្រុក ឬទីក្រុងណាមួយ ខ្ញុំរមែងតែប្រមូលដំរី, ប្រុស, ស្រី ប្រាក់ មាស ដើម្បីយកជូនឪពុកខ្ញុំទាំងអស់។ ក្រោយពេលឪពុកខ្ញុំស្លាប់ ខ្ញុំនៅសល់តែបងប្រុស តែខ្ញុំនៅតែបម្រើគាត់ដូចបានបម្រើឪពុកខ្ញុំដែរ។ នៅពេលបងប្រុសខ្ញុំស្លាប់ទៀត ព្រះរាជនគរទាំងមូលក៏បានធ្លាក់មកលើខ្ញុំទាំងអស់។
តាមរយៈខ្លឹមសារនៃសិលាចារឹកនេះ ថ្វីត្បិតតែពុំបានសរសេរដោយពាក្យកាព្យឃ្លោងតាមក្រឹត្យក្រមនៃកាព្យសំស្ក្រឹតក៏ដោយ ក៏អាចឲ្យគេដឹងថា កតញ្ញូធម៌និងស្វាមីភក្តិរបស់ព្រះមហាក្សត្រថៃ ព្រះរាមកំហែងចំពោះបិតាមាតា មានកម្រិតខ្ពស់បំផុត។ ក៏ប៉ុន្តែបើយើងធ្វើការប្រៀបធៀបអត្ថបទនេះជាមួយខ្លឹមសារអត្ថបទរបស់ព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី១ ក៏អាចឲ្យយើងឃើញនូវភាពស្រដៀងគ្នា ស្តីពីភក្តីភាពគ្មានព្រំដែនរបស់នាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រីខ្មែរ ចំពោះជាតិនិងព្រះមហាក្សត្រជំនាន់នោះ។
គួរបញ្ជាក់ថា ពាក្យកំហែងគឺជាពាក្យខ្មែរបុរាណសំដៅមេទ័ពហនុមាន នៅក្នុងរឿងរាមកេរ្តិ៍ដែលអង់អាចក្លាហានកប់កំពូល។ តាមការពិនិត្យនឹងស្រាវជ្រាវស្តីពីតួអក្សររបស់ព្រះបាទរាមកំហែង ដែលចារឡើងដោយផ្ទាល់ដៃនេះ បានវិភាគថា អក្សរថៃនេះត្រូវបានបង្កើតឡើងតាមអក្សរខ្មែរ មិនខុសគ្នាពីតួអក្សរខ្មែរ ដែលកាលពីសម័យនោះចម្លងតាមប្រទេសឥណ្ឌា ប៉ុន្តែតួអក្សរថៃដែលយកតាមតួអក្សរខ្មែរ ក្នុងសម័យប្រវត្តិសាស្ត្រដំបូងរបស់ខ្លួននោះ គឺមិនមានសក់ និងជើងត្រួតលើគ្នា ដូចតួអក្សរខ្មែរឡើយ ទាំងនេះគឺដោយសារទេពកោសល្យរបស់ជនជាតិថៃ។ កត្តាដែលនាំឲ្យថៃបង្កើតអ្វីឲ្យខុសពីខ្មែរ ដោយសារតែគេមានគំនិតប្រឆាំងនឹងអ្វីដែលជាកម្មសិទ្ធិរបស់ខ្មែរ។ម្យ៉ាងវិញទៀត អាចនិយាយបានថា ជាការធម្មតាទេ អ្នកកាន់អំណាចថៃ គេចង់រំដោះខ្លួនចេញពីខឿនវប្បធម៌ម្ចាស់ស្រុក។ ដូច្នោះហើយបានជាក្នុងវិស័យស្ថាបត្យកម្មសិល្បៈ គេសង្កេតឃើញដែរនូវលក្ខណៈខុសស្រឡះពីគ្នា រវាងព្រះភ័ក្ត្រនៃព្រះពុទ្ធបដិមាថៃ និងខ្មែរ។ នេះគឺជាចំណុចចាប់ផ្តើមនៅខេត្តសុខោទ័យ អតីតខេត្តខ្មែរនាសម័យអង្គរ៕
